Als de emissies uit fossiele brandstoffen onverminderd doorgaan zoals nu zullen de gevolgen overwegend negatief zijn voor de mensheid, vooral voor jongeren. Kuststeden worden onbewoonbaar; verschuivingen van klimaatzones leidt tot uitsterven van soorten en het verdwijnen van ecosystemen; subtropen en tropen zullen gevaarlijk warm worden, met emigratiechaos en een bedreiging voor mondiaal bestuur als gevolg.
De transitie naar een duurzame toekomst is dus noodzakelijk, en die mag ambitieus zijn. Serge de Gheldere van FutureproofedCities en Thomas Osdoba van Climate KIC leggen uit hoe lokale overheden dit kunnen realiseren.
📉 CO2 uitstoot iedere 10 jaar halveren
Om een veilige toekomst te garanderen en onze welvaart te verzekeren, moeten we de CO2 uitstoot iedere 10 jaar halveren door snel en volledig af te stappen van fossiele brandstoffen. Tegelijk moeten we tegen 2050 vijf gigaton CO2 per jaar extra uit de atmosfeer halen, door massale herbebossing en verbeterde landbouw.
Dit komt neer op een CO2 reductie van 7% per jaar. Ter vergelijking, in Vlaanderen hebben we de laatste 11 jaar in totaal minder dan 1% gereduceerd. Historisch gezien hebben er zich nooit transformaties plaatsgevonden op deze schaal en met die snelheid zonder een sterke, aanjagende rol van de overheid.
Maar terwijl nationale overheden talmen en geen knopen doorhakken nemen de lokale overheden de leiding. Zo tekenden al 8 op de 10 Vlaamse gemeenten het Burgemeestersconvenant om tegen 2020 hun uitstoot met 20% te verminderen. Maar zo’n convenant tekenen is het makkelijke stuk. Zijn gemeenten ook echt het isoleren van huizen en weren van auto’s mogelijk aan het maken?
Klimaatactie implementeren blijkt in de praktijk heel moeizaam. De aangestelde milieu- of duurzaamheidsambtenaar staat er vaak alleen voor, er is weinig budget en tijd beschikbaar en vele steden, intercommunales, provincies en gewesten werken naast elkaar. De nodige kennis om tot actie over te gaan zit vaak versnipperd in complexe rapporten, overheidsnota’s en wetenschappelijke sites.
Om succesvol deze energietransitie te regisseren moeten gemeenten een aantrekkelijke ‘zero carbon’ visie vooropstellen. Ze moeten focussen op maatregelen die veel CO2 en geld besparen en die over departementen en gemeentegrenzen heen organiseren. Zoals infrastructuurwerken kunnen ze deze dan op grote schaal financieren en uitvoeren, om zo hun burgers volledig te ontzorgen.
🖥 Digitale tool voor focus en samenwerking
In hun zoektocht naar die focus en samenwerking gebruikt intussen één op vijf Vlaamse gemeenten een digitale tool die klimaatactie behapbaar maakt. Eén plek dus om alles wat gebeurt rond klimaat in de stad op te volgen.
Maatregelen en acties kunnen gemakkelijk worden toegevoegd via een lijst met meer dan 100 gestandaardiseerde, doorgerekende voorstellen. Op die manier hebben gemeenten relevante cijfers waar ze mee aan de slag kunnen en zien ze de winst in ton CO2 en het financieel rendement per maatregel en voor het gehele klimaatplan. Zo kan een stad zien waar ze echt een verschil kan maken.
Collega-ambtenaren en lokale bestuurders kunnen onderling de vooruitgang van hun stad opvolgen en taken en verantwoordelijkheden verdelen. Verder krijgen steden en gemeenten de kans om succesvolle maatregelen van elkaar te kopiëren. Via een overkoepelend account kunnen provincies en intercommunales hun steden en gemeenten opvolgen, ondersteunen en belangrijke maatregelen en acties naar hen ‘pushen’.
💰 Schaal en financiering zoals bij infrastructuurwerken
Eigenlijk is het te laat om vriendelijk te vragen aan de mensen: “Wilt u alstublieft groene stroom kopen en uw huis isoleren?” Als de stad of het Gewest een weg heraanlegt, komen ze niet eerst vragen: “Stoort het?” Ze maken budgetten vrij en gooien de weg open, en nadien is het fietspad veiliger en het internet sneller. We hebben eenzelfde ‘infrastructuur’ aanpak nodig om de transitie naar een fossiel-vrije economie op tijd te realiseren.
Een van de meest prioritaire maatregelen in de klimaatplannen is de energierenovatie van bestaande woningen. De energierenovatiegraad van het Belgisch gebouwenpatrimonium ligt vandaag op 0,3% per jaar en moet op zeer korte termijn vertienvoudigen.
Mensen zoals Thomas Osdoba van Climate KIC, stellen een aantal cruciale ingrediënten voor om energierenovaties succesvol op te schalen:
- Bundelen van maatregelen — Door ‘duurdere’ maatregelen te bundelen met meer rendabele kan een totale energierenovatie toch een goed financieel rendement opleveren. Zo kan het kostenefficiënter zijn om meteen de stap te zetten naar grondige energierenovatie op BEN (Bijna Energie Neutraal) niveau dan kleine, opeenvolgende ingrepen uit te voeren.
- Bundelen van projecten — Door energierenovatieprojecten per district te bundelen kan de renovatiekost per project dalen. Door ‘duurdere’ projecten te bundelen met meer rendabele kan bovendien voor de samengevoegde projecten een aantrekkelijk financieel rendement gehaald worden.
U kunt dit doen op FutureproofedCities, via onze Mitigatiekostencurve ('Analyse' tabblad).
- Goedkoop kapitaal met lange looptijd — Door het bundelen van projecten wordt ook de behoefte aan kapitaal veel groter. Hierdoor wordt het mogelijk om zich te richten tot andere bronnen van financiering zoals bv. de Europese Investeringsbank, obligaties of privé fondsen (zoals het fonds van 600M opgericht door de Utrecht Economic Board voor de verduurzaming van appartementen). Dit laat toe het nodige te zoeken — tientallen tot honderden miljoenen per jaar, per gemeente — met lange looptijd (25 tot 30 jaar) en aan lage interestvoet (3-4%). Als deze interestvoet lager is dan het financieel rendement van de gebundelde projecten (tot 6 à 7%) kunnen energierenovaties op grote schaal voor een gemeente ook licht winstgevend worden.
- Budgetneutraal voor bewoners/eigenaars — Het voordeel van zo’n derde partij financiering is ook dat bewoners/eigenaars hun spaarcenten niet moeten aanspreken om mee in de energierenovaties te stappen en dat iedereen er toegang toe heeft. De aflossing gebeurt via de besparing op de energiefactuur. De woonlast (resterende energiefactuur + terugbetaling lening) is dus niet meer dan ‘anders’. Geld dat de bewoners nu sowieso al maandelijks uitgeven aan de aankoop van (fossiele) energie gaat in de plaats naar de aflossing van de lening.
- Opt-out of carbon tax —Een besluit tot zo’n integrale verduurzaming is niet zomaar genomen. Er moet uiteraard voldoende draagvlak zijn onder de eigenaar-bewoners. Je kan er nu instappen, of later, maar het zal moeten gebeuren, net zoals bij herstel van wegen of riolering. We kunnen voor burgers een opt-out regeling voorstellen: voor elke woning een bijdrage van bv. €100 per jaar, die toelaat gratis in te stappen in de grootschalige energierenovaties (Dat bedrag dient dan als ‘eigen’ inbreng van de gemeente, die de financieringsaanvraag mogelijk maakt). Burgers die kiezen om (alsnog) niet mee te doen (en dus meer CO2 blijven uitstoten) betalen toch, maar dan zogezegd voor een soort CO2 compensatie.
🌇 Steden en gemeenten als regisseurs van de energietransitie
Gemeenten en steden kunnen als regisseurs een cruciale rol spelen in deze energietransitie. Door eerst slim met hun teams en peers samen te werken aan een klimaatplan dat een echt verschil maakt. Daarnaast, door vanuit hun kerncompetenties klimaatwerven te realiseren net zoals ze dat nu doen voor infrastructuurprojecten — nieuwe wijken, wegen of riolering. Zo kunnen steden en gemeenten de omstandigheden creëren waarin het opportuun is om in die grote werven te investeren.
Zoals Brent Toderian zegt: “The truth about a city’s aspiration isn’t found in its vision, it’s found in its budget.” Als we hier succesvol in zijn, bouwen we een toekomst waarbij er tienduizenden lokale jobs bijkomen die men niet kan outsourcen. Waarbij burgers meer welvaart, comfort en levenskwaliteit ervaren. En waarbij steden leefbaarder, veerkrachtiger en aantrekkelijker worden.
We denken dat het kan, we weten dat het moet.
Serge de Gheldere (ceo Futureproofed, voorzitter Klimaatzaak) en Tom Osdoba (Climate-KIC)
Benieuwd naar meer inzichten rond klimaatactie? Schrijf je in voor onze maandelijkse nieuwsbrief en blijf up to date. 👇
